ประวัติความเป็นมา
ด้วยคณะรัฐมนตรี ได้มีมติเมื่อวันที่ 10 มกราคม 2532 กำหนดให้ปี พ.ศ. 2532-2535 เป็นปีแห่งการป้องกันและอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ต่อมารัฐบาลมีนโยบายที่จะอนุรักษ์ทรัพยากรของชาติที่มีความอุดมสมบูรณ์ไว้ในลักษณะของอุทยานแห่งชาติ ส่วนอุทยานแห่งชาติ กรมป่าไม้จึงได้จัดเจ้าหน้าที่มาสำรวจ และจัดตั้งให้เป็นอุทยานแห่งชาติบริเวณพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าลุ่มน้ำแม่ฝาง ท้องที่ตำบลศรีดงเย็น ตำบลแม่ทะลบ อำเภอไชยปราการตำบลแม่ข่า ตำบลแม่คะ อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่ และป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่ลาวฝั่งซ้าย ท้องที่ตำบลป่าแดด ตำบลศรีถ้อย ตำบลท่าก๊อ อำเภอแม่สรวย จังหวัดเชียงราย ให้เป็นอุทยานแห่งชาติ โดยใช้ชื่อว่า “อุทยานแห่งชาติดอยเวียงผา” ซึ่งคณะกรรมการอุทยานแห่งชาติ ได้มีมติเห็นชอบให้กรมป่าไม้ดำเนินการจัดตั้งอุทยานแห่งชาติดอยเวียงผาเมื่อวันที่ 20 เมษายน 2537
มีพื้นที่รับผิดชอบประมาณ 356.7778 ตารางกิโลเมตรหรือ 222,986 ไร่
วัตถุประสงค์ในการจัดตั้งอุทยานแห่งชาติ
ในการจัดตั้งอุทยานในประเทศไทยมีวัตถุประสงค์ด้วยกัน 3 ประการใหญ่ๆ คือ เพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติ เพื่อการพักผ่อนหย่อนใจและเพื่อการศึกษาค้นคว้า วิจัย อธิบายได้ดังนี้
- เพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติ คือต้องการอนุรักษ์สภาพธรรมชาติของพื้นที่ให้คงอยู่ตามธรรมชาติ ป้องกันการรบกวนโดยมนุษย์ โดยเฉพาะทรัพยากรที่สำคัญ เช่น สัตว์ป่า พืชพรรณ และลักษณะธรรมชาติที่สวยงามเป็นพิเศษ รวมทั้งแหล่งอนุรักษ์พันธุกรรมที่สำคัญ จะให้มีการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นโดยเฉพาะสิ่งที่เกิดจากการกระทำของธรรมชาติ
- เพื่อการท่องเที่ยวพักผ่อนหย่อนใจ ในพื้นที่อุทยานแห่งชาติมีทิวทัศน์ทางธรรมชาติที่สวยงามเหมาะกับการใช้ประโยชน์เพื่อท่องเที่ยว เพื่อให้เกิดความสุขกายสุขใจ แก่ผู้เข้าไปเที่ยวชม รวมทั้งอาจจะช่วยผ่อนคลายความเครียดจากการปฏิบัติงานประจำ
- เพื่อการศึกษาค้นคว้าวิจัย ในพื้นที่อุทยานแห่งชาติสามารถจัดเป็นห้องทดลองทางธรรมชาติกลางแจ้ง ที่สามารถค้นคว้า วิจัย ไม่มีที่สิ้นสุด ของนักศึกษา นักวิทยาศาสตร์และประชาชนทั่วไป และนอกจากสิ่งอำนวยความสะดวกเหล่านี้แล้ว ยังมีหน้าที่ในการให้การศึกษาแก่นักท่องเที่ยว นักเรียน นักศึกษา ตลอดจนผู้สนใจทั่วไป เกี่ยวกับเรื่องราวทางธรรมชาติวิทยา และการอนุรักษ์ทรัพยากร
ลักษณะภูมิประเทศ
มีลักษณะภูมิประเทศเป็นเทือกเขา สลับซับซ้อนเทือกเขาวางตัวในแนวทิศเหนือ – ใต้ เป็นแนวแบ่งเขตจังหวัดเชียงใหม่ –เชียงราย มียอดดอยสูงสุดคือ ดอยเวียงผา มีความสูง 1,834 เมตร จากระดับน้ำทะเลปานกลาง พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นป่าต้นน้ำลำธาร และแหล่งกำเนิดของลำห้วย ใหญ่ๆ ที่สำคัญ โดยเฉพาะเป็นต้นกำเนิดของแม่น้ำฝางและเป็นส่วนหนึ่งของ แม่น้ำลาว
ลักษณะภูมิอากาศ
สภาพภูมิอากาศของอุทยานแห่งชาติดอยเวียงผา โดยทั่วไปประกอบด้วย 3 ฤดู คือ ฤดูฝน ระหว่างช่วงเดือนพฤษภาคม-ตุลาคม โดยจะมีฝนตกหนักในช่วงเดือนสิงหาคม-กันยายน ฤดูหนาว ระว่างเดือนพฤศจิกายน-กุมภาพันธ์ เป็นช่วงอากาศหนาวเย็น เหมาะสำหรับเดินทางมาท่องเที่ยว ฤดูร้อน ระหว่างเดือนมีนาคม-เมษายน ซึ่งจะเป็นช่วงอากาศค่อนข้างร้อน อุณหภูมิเฉลี่ยต่ำสุด 11.8 องศาเซลเซียส และสูงสุด 36.3 องศาเซลเซียสในฤดูร้อน
พรรณไม้และสัตว์ป่า
สภาพป่าประกอบด้วยป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง ป่าดิบเขา ป่าดิบแล้ง ป่าสนเขา ซึ่งป่าแต่ละชนิดเหล่านี้จะอยู่กระจัดกระจายทั่วไป ในเขตอุทยานฯ ตามระดับความสูงของพื้นที่ พันธุ์ไม้ที่สำคัญ ได้แก่ ไม้สัก ไม้ยาง ไม้ประดู่ ไม้ตะแบก ไม้เต็ง ไม้รัง จำปีป่า สนสามใบ ก่อชนิดต่าง ๆ มอส เฟิร์น กล้วยไม้ นอกจากนี้ยังมีพันธุ์ไม้ที่สำคัญและหายากของเมืองไทย อาทิเช่น มณฑาดอย กุหลาบพันปี กายอม กุหลาบขาว และกล้วยไม้นานาชนิด ซึ่งสามารถพบเห็นได้ตามบริเวณยอดดอยเวียงผา ด้วยสภาพป่าที่อุดมสมบูรณ์และมีความหลากหลายทาง ตลอดจนระดับความสูงของพื้นที่แตกต่างกัน ตั้งแต่ 360-1,834 เมตรจากระดับน้ำทะเลปานกลาง จึงทำให้เกิดแหล่งอาหารและเป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่านานาชนิดประกอบด้วย เก้ง หมูป่า เลียงผา เม่น กระต่ายป่า ลิง อีเห็น กระรอก กระแต นกนานาชนิด เช่น กางเขนดง นกเขา เหยี่ยว นกพญาไฟ นกโพระดก นกกินปลี นกหัวขวาน ไก่ป่า ฯลฯ และที่สำคัญยังสามารถพบเห็นตัว สลาแมนเดอร์(จิ้งจกน้ำ) สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบกที่เป็นดัชนีบ่งชี้ถึงความอุดมสมบูรณ์ของระบบนิเวศน์
น้ำตกในพื้นที่อุทยานแห่งชาติดอยเวียงผา
1.น้ำตกห้วยทรายขาว
ตั้งอยู่ในบริเวณอุทยานแห่งชาติดอยเวียงผา พื้นที่บริเวณตำบลศรีดงเย็น อำเภอไชยปราการ จังหวัดเชียงใหม่ เป็น น้ำตกขนาดเล็ก มี 3 ชั้น มีน้ำมากเฉพาะฤดูฝน สามารถเล่นน้ำได้อย่างปลอดภัย
2.น้ำตกแม่ฝางหลวง
ตั้งอยู่ป่าทางทิศตะวันออกของหมู่บ้านชาวลาหู่ บ้านแม่ฝางหลวง ท้องที่หมู่ที่ 10 ตำบลศรีดงเย็น อำเภอไชยปราการ จังหวัดเชียงใหม่ เป็นน้ำตกสวยงาม มี 2 ชั้น สูง 10-15 เมตร มีน้ำไหลตลอดปี สามารถเล่นน้ำได้ตลอดปี
3.น้ำตกดอยเวียงผา
ตั้งอยู่ป่าทางทิศตะวันออกของที่ทำการอุทยานแห่งชาติดอยเวียงผา ท้องที่หมู่ที่ 10 ตำบลศรีดงเย็น อำเภอไชยปราการ จังหวัดเชียงใหม่ เป็นน้ำตกขนาดกลาง สูง 15-20 เมตร มีน้ำไหลตลอดปี การเดินทางค่อนข้างลำบากพอสมควร สามารถพักค้างคืนได้ (กางเต็นท์)
